Huangdi neijing
Huangdi neijing (chiń. upr. 黄帝内经; chiń. trad. 黃帝內經; pinyin Huángdì Nèijīng, dosłownie Wewnętrzny kanon Żółtego Cesarza, tłumaczone jako Kanon medycyny Żółtego Cesarza[1]) – najstarszy całościowy chiński traktat medyczny, skompilowany w epoce Wczesnej dynastii Han (202 p.n.e. - 9 n.e.), łączony z mityczną postacią Żółtego Cesarza (Huang Di).
Tytuł Huangdi neijing odnosi się do czterech ksiąg: Su wen (素問), Ling shu (靈樞), Tai su (太素) i Ming tang (明堂); Tai su pokrywa się w znacznej części z Su wen, z Ming tang przetrwała tylko przedmowa i jeden rozdział (oraz cytaty w innych dziełach). Od czasu Północnej dynastii Song, Huangdi neijing jest używane jako zbiorczy tytuł dwóch ksiąg, Su wen i Ling shu. Nie jest jasne co oznacza nei („wewnętrzny”) w tytule księgi; Księga Hanów wspomina o istnieniu Huangdi waijing – Zewnętrznego kanonu Żółtego Cesarza, ale nic nie wiadomo o jej zawartości, ani na czym miała polegać różnica między „wewnętrznym” a „zewnętrznym”[2].
Teksty składające się na księgę pochodzą z IV–I w. p.n.e.; najważniejszej edycji dokonał Wang Bing za czasów dynastii Tang, który podzielił księgę na dwie części po 81 rozdziałów – tak uporządkowane dzieło zostało wydane w 726 roku i stało się podstawą wydań późniejszych. W księdze Huang Di prowadzi dialogi ze swymi doradcami, zwłaszcza z pierwszym ministrem Qi Bo, omawiając różne aspekty medycyny, od jej podstaw filozoficznych, przez profilaktykę, diagnostykę aż po leczenie. Dzieło to zawiera główne koncepcje, które stały się podstawą tradycyjnej medycyny chińskiej: teorię yin i yang, „pięciu żywiołów” wu xing, krążenia qi[1]. Teksty prezentują rozwiniętą wersję kosmologii yin i yang oraz pięciu żywiołów i przez to stały się podstawą późniejszych rozważań chińskiej filozofii. Rozważają zależności między wszechświatem, człowiekiem i jego środowiskiem, zwyczajami i zdrowiem, procesami wewnątrz organizmu (normalnymi i patologicznymi), symptomami i sposobami ich rozumienia w tych wszystkich kontekstach. Kosmologia zawarta w dziele jest zgodna z ideałami scentralizowanej monarchii, panującymi za czasów dynastii Han[2]. Kanon odnosi się do takich pojęć jak meridiany[1]; skupia się na medycynie zapobiegawczej i podtrzymaniu długowieczności, zalecając umiar, spokój i nieangażowanie się, aby „zachować wewnętrzną esencję”[3]. Su wen dyskutuje podstawy fizjologii, anatomii i higieny[3]; druga z głównych ksiąg, Ling shu, omawia bardziej szczegółowo zabiegi terapeutyczne[2], w tym termo- i akupunkturę. Terapie z użyciem leków są rzadkie[3].
Fragment dzieła Huangdi Neijing – z pierwszej księgi (Su wen), rozdział 17[4]:
Mai Yao Jing Wei Lun
(Podstawy i Zasady Palpacji Diagnostycznej)Żółty Cesarz zapytał: „Jaka jest metoda diagnozy przy palpacji pulsu?”
Qi Bo odpowiedział: „Palpacja pulsu powinna być wykonywana o wczesnym poranku, kiedy energia Yang jeszcze się nie poruszyła, kiedy energia Yin jeszcze się w pełni nie rozprzestrzeniła, kiedy pokarm i napoje nie zostały jeszcze przyjęte przez pacjenta; wtedy energia kanałów (meridianów) nie jest nadmiernie aktywna, energie pobocznych gałęzi dużych kanałów są w harmonii, a energia i krew nie zostały jeszcze poruszone. W tej sytuacji można skutecznie diagnozować stan pulsu” (...)
O autorach dzieł składających się na Kanon nic nie wiadomo; jest to kolekcja powiązanych ze sobą krótkich wypowiedzi różnych autorów, reprezentujących różne tradycje medyczne (niektóre fragmenty są ze sobą sprzeczne). Część fragmentów rozwija i komentuje idee przedstawione w innych fragmentach; miejscami komentarze i tekst oryginalny zostały połączone przez późniejszych kopistów. Współcześnie uznaje się, że teksty Kanonu zapisują dyskusje, w trakcie których zostały wypracowane podstawy chińskiej medycyny. Dzięki znaleziskom z Mawangdui[a], gdzie odnaleziono wcześniejsze teksty medyczne, udało się dość dokładnie ustalić czas powstania większości tekstów z Huangdi neijing na I w. p.n.e. Ustalono też, że są to w większości autentyczne teksty z okresu dynastii Han (tj. nie są to późniejsze falsyfikaty udające tekst wcześniejszy), niemniej wszystkie podlegały znaczącym redakcjom i w większości zostały zebrane w dziełach z fragmentów hanowskich za czasów dynastii Tang i Song[2].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Stanowisko archeologiczne zawierające kompleks grobowców z II w.p.n.e., w którym zachowały się wyśmienicie zwłoki pochowanych, tkaniny oraz wczesne księgi. Zob. np. Eti Bonn-Muller, China's Sleeping Beauty, „Archeology Archive – online features”, 2009 [dostęp 2018-06-18] (ang.).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Edward Kajdański: Chiny: leksykon. Warszawa: Książka i Wiedza, 2011, s. 130–131. ISBN 978-8305135986.
- ↑ a b c d Nathan Sivin: Huang ti nei ching 黃帝內經. W: Michael Loewe: Early Chinese texts: a bibliographical guide. Berkeley, Calif.: Society for the Study of Early China: Institute of East Asian Studies, 1993, s. 196–100. ISBN 1-55729-043-1.
- ↑ a b c Benjamin Elman: On their own terms: science in China, 1550–1900. Cambridge, Mass: Harvard University Press, 2005, s. 49 i 228. ISBN 0-674-01685-8. (ang.).
- ↑ Yellow Empero's Canon of Internal Medicine, tłumaczenie Nelsona Liansheng Wu i Andrew Qi Wu zgodne z zasadami tradycyjnej medycyny chińskiej, Beijing: China Science and Technology Press, 1999, s. 86, ISBN 7-5046-2231-1 (ang.).